Montana Smith Henderson Ned. Vertaling Dirk-Jan Arensman Meulenhoff 2017. Oorspronkelijke titel The Fourth of July Creek 2014

Een maatschappelijk werker in de tachtiger jaren in de ruige onherbergzame Amerikaanse staat Montana zet zich met huid en haar in voor gebroken gezinnen en jongeren die opgegroeid zijn in huiselijk geweld en verwaarlozing. De prachtige maar grimmige natuur en het weerbarstige landschap van Montana lijken de harde werkelijkheid van veel bewoners te weerspiegelen in hun karakters en lotgevallen. Deze maatschappelijk werker, Pete, maakt zelf ook deel uit van een ontwricht gezin. Zijn vrouw en hij zijn ieder zo op zichzelf gericht geweest dat hun relatie stuk gelopen is. Hun dochter neemt als tiener de benen, onvindbaar voor haar ouders. Ze raakt als minderjarige in de ban van wat we tegenwoordig (ten onrechte) een loverboy noemen.
Als professonial gaat Pete heel ver om jongeren enige bescherming te bieden. Nu alle maatschappelijk werk en jeugdzorg aan strenge protocollen onderworpen zijn komt zijn houding als heel onprofessioneel over, maar dat geldt misschien wel van pioniers op alle gebieden. Bovendien waren er nog geen personal computers, elektronische patiëntendossiers, en IPhones. Het gaat er soms stevig aan toe. Maar hij kent zijn beperkingen en onmacht. Als vader die wanhopig op zoek is naar zijn dochter voelt hij echter persoonlijk de pijn en het berouw diep in zichzelf. De geneesheer die anderen zo goed en zo kwaad helpt, zelfs meer dan van hem verwacht mag worden, kan zichzelf en zijn gezin niet helpen.
Die innerlijke onrust over zijn dochter, die hem nooit los laat, is doorheen de roman steeds voelbaar in Q&A fragmenten waarin in de vorm van vraag en antwoord met een interviewer de dochter aan het woord komt.
In de meeste gevallen krijgt Pete zijn pupillen aangewezen door de rechter in het district, maar hij heeft zelf ook oog voor jongeren waar iets mee is. Zo gaat hij uit eigen beweging achter een jongen aan die met zijn vader, Pearl, op ontoegankelijke plekken in de bergen blijkt te leven. Deze vader is in de ban van een apocalyptische visie waardoor hij overtuigd is dat de wereld zal vergaan door satanische machten, maar hijzelf zal gered worden. Het is in de tijd dat president Reagan wordt neergeschoten. Complottheorieën alom.
Als de FBI deze Pearl en zijn zoon op het spoor komt en helikopters inzet om hem te vinden bevestigt dit voor de man en zijn zoon dat boze machten het op hen gemunt hebben. Pete blijft in Pearls ogen als vertegenwoordiger van de overheid verdacht ondanks dat hij hen probeert te helpen tegen honger en kou. Door zijn contacten met de gezochte Pearl begint de FBI Pete ook te wantrouwen. Gaandeweg komt Peter erachter wat in het gezin van Pearl is gebeurd waarin waan en werkelijkheid soms nauwelijks van elkaar te onderscheiden waren, en hoe het komt dat de moeder en de kinderen spoorloos zijn. Er heeft zich een groot familie drama afgespeeld.
De rauwe werkelijkheid van ontwrichte gezinnen, de weinig verfijnde omgang van de bewoners in dat deel van Amerika, de ontvankelijkheid voor allerlei sekten en einde der tijdenbewegingen, maken dat je als lezer de ruwheid van de mensen, hun lotgevallen en landschap haast lijfelijk voelt. Het schuurt en schrijnt door alle 37 hoofdstukken en 452 bladzijden.
Montana is het debuut van Smith Henderson, die tot de publicatie van deze roman op een Reclamebureau werkte als adman. Hij heeft er tien jaar aan gewerkt.
Het boek eindigt tamelijk diffuus. Alsof je wakker wordt na een nachtmerrie die door je hoofd blijft spoken. Voor zover de roman iets van een detective heeft, is er een ontknoping. Maar Montana is veel meer dan een Whodunnit. Er is voor de lezer geen verlossing, behalve een appel tot mededogen. Want het boek is uit, maar de werkelijkheid gaat door van jongeren die opgroeien in een harde wereld van geweld en verwaarlozing.
In elk geval nodigt Montana uit om niet te snel te oordelen maar ook menselijkheid en liefde waar te nemen waar de ellende het tegendeel lijkt te bewijzen. Wend je gelaat niet af, lijkt mij de oproep van deze roman. Ook Montana is deel van onze menselijke werkelijkheid. Pas toen Sint Franciscus de melaatse omarmde omdat hij in die misvormde Christus zag, kwam er een diepe vrede over hem.

(c) Martin Los