Aan het einde van het jaar 2018 verscheen een nieuw boek van de bekende Amerikaanse filosofe Martha C. Nussbaum. Oorspronkelijke Engelse titel “Monarchy of fear’ uitgegeven 2018 door Simon&Schuster.
Opvallend is dat Nussbaum niet gekozen heeft voor de titel Kingdom of fear zoals de Nederlandse titel suggereert. Dat is niet toevallig. Zij ziet angst op sociaal en politiek terrein als een emotie die op den duur alles aan zich ondergeschikt maakt, en de oorsprong is van andere emoties zoals woede, walging en afgunst. Angst is een alleen heerser (monarch) die de overhand krijgt in tijden van onzekerheid. Als maatschappelijk zeer betrokken filosofe maakt Nussbaum zich grote zorgen over de opkomst van het populisme in Amerika en in vele andere landen. Hoewel duidelijk is dat haar hart ligt bij de Democraten maakt ze bezwaar tegen het comfortabele idee van de links-liberalen dat de mensen die op populistische partijen en personen stemmen niet met hun tijd zijn meegegaan, de vooruitgang in de weg staan en chronisch ontevreden zijn. Met name in de provincies lijden veel mensen onder armoede, werkeloosheid, gebrekkige zorg en onderwijs, gebrek aan perspectief. Hun zorgen zijn dus terecht en dienen serieus genomen te worden door de politiek. Onzekerheid leidt tot angst. We moeten deze angst niet bagatelliseren. Want angst kan hele bevolkingsgroepen in zijn greep krijgen. Daarom moeten de politici zich de zorgen van de mensen en groepen waar de klappen vallen, aantrekken en uit hun bubbel stappen. Er moeten concrete maatregelen ter verbetering getroffen te worden. Het zal zeker niet altijd mogelijk zijn om op korte termijn het lot van de mensen wiens situatie verslechterd is ten gevolge van de globalisering, voldoende te verbeteren. Maar aandacht en kleine maar zichtbare stappen kunnen helpen de angst te verminderen of weg te nemen. Het laatste hoofdstuk beveelt de hoop aan als beste geneesmiddel tegen de angst, samen met liefde en vertrouwen in een visie zoals Martin Luther King “I have a dream’ de mensen gaf.
De angst als alleenheerser brengt tenminste drie andere emoties voort: woede, walging en afgunst. Alle drie zijn ze in staat om mensen, groepen en verhoudingen in de samenleving te vergiftigen op een manier die in tijden van onzekerheid zichtbaar worden. In haar grote werk ‘Upheavals of Thought (2001) behandelt Nussbaum emoties als boodschappers en gevoelens met een rationele betekenis. Anders zou zij trouwens geen filosoof maar psycholoog zijn. Zij heeft daarna verscheidene boeken gewijd aan een bepaalde emotie zoals aan Woede (Anger and Forgiveness, 2016) en Schaamte en walging (Hiding from humanity, 2004). In haar nieuwe boek verwijst ze reelmatig naar deze boeken.
Woede is volgens haar een kind van de angst. Omdat woede vaak vergelding eist verhindert ze verzoening die nodig is om als totale bevolking toekomstperspectief te hebben. Walging leidt meestal tot uitsluiting van anderen mensen en bevolkingsgroepen. En afgunst als gevolg van angst leidt tot gevaarlijke projecties op personen met een andere cultuur, religie, huidskleur. Bijzondere aandacht schenkt Nussbaum aan seksisme en misogynie waarachter zij angst ziet van mannen – die altijd het monopolie hebben gehad – voor vrouwen als concurrenten op de werkvloer en op leidinggevende functies of welk maatschappelijk terrein dan ook.
Door haar boek Koninkrijk van de Angst probeert Nussbaum ons bewust te maken van de invloed van emoties op ons politieke en sociale leven. Ze doet dit niet vanuit intellectuele verwaandheid, maar vanuit oprechte bezorgdheid en empathie. Haar pleidooi voor de hoop als basis voor een uitweg uit de monarchie van de angst, komt niet wereldvreemd over. Het boek ademt zelf deze hoop. Bijzonder is dat Nussbaum ook de religie aanwijst als belangrijke bronnen van troost en hoop voor mensen in kritieke levenscrises, mits ze de liefde, gerechtigheid en vrede die zij predikt ook praktiseert in de omgang met anderen. Oog hebben voor angst in de samenleving en tegelijk niet wanhopen, maar met vele kleine stappen en soms grote, werken aan vreedzame, gezonde samenleving, is de passie van Martha Nussbaum.
Martin Los
Het koninkrijk van de angst
Beantwoorden