Homilie op de 4e zondag van de Veertigdagentijd 19 maart 2023 Sint Dominicus Tiel
Dierbare zusters en broeders, de liturgie van deze zondag is vervuld van vreugde en van licht en van zien en van verlichting. Dat is niet zonder reden. We zijn halverwege de voorbereidingstijd van Pasen. Midden in een tijd van vasten en boete, bereiden we ons voor op het grote feest. Halverwege verheugen we ons al op de viering van de overwinning op de duisternis van dood en zonde door het kruis en de verrijzenis van Jezus. Is dat niet ons verlangen dat ons geloof en ons leven wordt vernieuwd door de vreugde van Pasen? Dat we onszelf, onze medemensen, onze wereld met nieuwe ogen mogen zien. En dat we vervuld van hoop onze leven met Jezus vervolgen?
Van oorsprong is Pasen niet alleen het feest van de verrijzenis van Jezus. Het is ook het doopfeest van de volwassen geloofsleerlingen die zich voorbereiden op de doop in de Paasnacht. Want in de doop zijn we verenigd met Christus, met zijn dood en verrijzenis. Door de doop krijgen we deel aan het eeuwige leven. Zoals Paulus zegt in zijn brief aan de Efeziërs: “Eens waart ge duisternis, nu zijt ge licht door uw gemeenschap met de Heer. Leef dan ook al kinderen van het licht” 1). De vernieuwing van onze doopbeloften met Pasen herinnert ons er allemaal aan dat we in de doop een nieuw leven hebben ontvangen. Je zou Pasen dus ook onze gezamenlijke doopverjaardag kunnen noemen die we jaarlijks vieren. Die doop blijft altijd van kracht.
De doop is eigenlijk een wedergeboorte. We zijn eenmaal geboren uit de moederschoot. Een volkomen nieuw begin. Een mens die het licht ziet. Maar we weten allemaal dat er in een mensenleven nog vele momenten zijn waarop we opeens alles in een nieuw licht zien. “Als we een kind zijn spreken we als een kind, zien we als een kind, redeneren we als een kind. Als een volwassene spreken we als een volwassene, zien we als een volwassene, redeneren we als een volwassene” schrijft Paulus op een andere plaats 3) . We gaan steeds een nieuwe fase binnen tot in de ouderdom toe alsof we steeds opnieuw geboren worden. Steeds weer laten we onwetendheid achter ons en zien we met nieuw ogen. Dat is op ieder mensenleven van toepassing. Maar de wedergeboorte door de doop is een geschenk van God die een fundamentele verandering in ons er-zijn betekent.
Door de doop worden we opnieuw geboren als kinderen van het licht omdat onze ogen geopend zijn voor Jezus als de Mensenzoon die gekomen is om de wereld terug te brengen bij God en binnen te leiden in zijn koninkrijk. Hij is ‘het Licht de wereld’ vertelt Johannes.
Het verhaal van de blinde man heeft een plaats gekregen in deze voorbereidingstijd op Pasen omdat het een perfecte inleiding is op dit mysterie van de doop 2) . Hij is blindgeboren en heeft nog nooit het licht gezien. Maar als Jezus langskomt en hem ziet, gebeurt er iets bijzonders: Hij spuwt op de grond, maakt van het speeksel slijk en smeert dit op zijn ogen. Ik stel me voor dat de man met zijn oogleden knippert. Het jeukt. Het vraagt om een oogwassing. “Ga je wassen in de vijver van Siloam” zegt Jezus. De man moet dus ook zelf in beweging komen hoewel hij nog niet ziet. Een beweging waartoe Jezus zelf hem heeft aangespoord. Pas als hij uit het water komt, is hij ziende.
We herkennen hierin het mysterie van de doop. Jezus komt voorbij. Hij ziet een mens in zijn kwetsbaarheid. Hij neemt het initiatief. Het is Christus die in mensen een verlangen wakker maakt om hem te zien zoals hij is. Die aanraking kan op velerlei gebeuren. Door een verloren gewaande herinnering, door de uitgestoken hand van een medemens, door een sprakeloze zonsondergang, door de stilte in een lege kerk, door een tekst in een opengeslagen bijbel. Dat is als het ware het slijk dat Jezus op de ogen smeert. Dan wacht het water van Siloam, het water van de doop. En dan ontmoet de man Jezus zelf en hij belijdt dat Jezus de Mensenzoon is. Hij is niet langer blind.
Blind zijn de mensen die niet erkennen wat aan hem geschied is. Zij ontzeggen hem zelfs de toegang tot de synagoge.
Dit is wat na Pinksteren al snel alle mensen overkwam wier ogen geopend werden, en die in Jezus als de Messias geloofden. Verbanning uit de bestaande gemeenschap. Maar het licht kan niet meer ondergaan voor hen die het licht gezien hebben, voor hen die de ware vreugde geproefd hebben, voor allen die deel hebben aan de innerlijke verlichting door de Heilige Geest.
Een kleine kanttekening (disclaimer). Het komt wel voor dat mensen zeggen het licht gezien te hebben, die zich hooghartig en intolerant gedragen. Maar dat is niet de verlichting waar het hier omgaat. Dat is veeleer verblinding en gelijkhebberij.
“Leeft dan ook als kinderen van het licht” schrijft Paulus in zijn doopcatechese aan de Efeziërs: “de vrucht van het licht kan alleen maar zijn: goedheid, gerechtigheid, waarheid”. Echte kinderen van het licht zijn herkenbaar aan hun zachtmoedigheid, welwillendheid en betrouwbaarheid, openheid en verwondering
Laat dat ook ons antwoord zijn op het onbegrip, de spot, de tegenstand die we soms ondervinden omdat we in Jezus het licht der wereld erkennen. Als we leven in het licht worden we zelf tot licht. In het licht worden we tot verschijning en afstraling van Gods goedheid en genade en van de energie van Jezus Christus’ aanwezigheid en liefde in ons leven. Amen
Martin Los, pr
Lezingen in de eucharistie op de 4e zondag in de Veertigdagentijd
1) Brief van Paulus aan de Efeziers
2) Evangelielezing: Johannes 9:1-41
3) citaat uit I Korinthiers 13
afbeelding: Genezing van de blindgeborene. (Rembrandt van Rijn 1660 Museum Boymans van Beuningen)
Ha Martin, dezelfde tekst, dezelfde preek, maar dan op zijn protestants!
Wat is nou erger: niet meer kunnen horen of niet meer kunnen zien? Niet meer kunnen zien! Ja, dat lijkt me ’t ergste van alles. De aarde niet meer kunnen zien, lucht, water, bloemen, dieren, mensen, iemands gezichtsuitdrukking niet meer kunnen zien. Niet kunnen lezen, geen krant, geen tijdschrift. Dat moet vreselijk zijn. Maar toen dacht ik: niet meer kunnen horen, geen bericht, geen woord, geen muziek, geen telefoon. Mensen die jou haast niet begrijpen en die jij niet kunt begrijpen. Dat maakt je misschien nog wel veel eenzamer, nog veel meer teruggeworpen op jezelf. Wat zijn ogen en oren toch belangrijk voor de communicatie, voor het onderling contact.
De man in het verhaal van. vandaag is blind. Van kind af aan. Nooit had hij kunnen zien. Het evangelie van Johannes vertelt dit verhaal op een diepzinnige manier, met veel zinspelingen en dubbele bodems, veel discussie en een hoop vraagtekens. Er wordt in dit evangelie steeds teruggevraagd en dóór gevraagd: Wie heeft dat gedaan? Hoe kan dat? Hoe deed hij dat? Wat gebeurde er precies? Is het wel echt waar? En was die man wel echt blind? Dat is heel herkenbaar. Dat doen wij immers ook. Steeds doorvragen of iets nou echt wel zo is. En wie kan het bevestigen? Is het wel betrouwbaar ? Dit Joh. verhaal heeft iets van een actualiteitenprogramma. De camera verschuift telkens van de een nr de ander. Van Jezus naar de blindgeborene, van de leerlingen naar de ouders, van de buren naar de omstanders, en van sommige Schriftgeleerden naar weer andere Farizeeërs…
Het lijkt alsof het in dit verhaal gaat om een blinde die licht in zijn ogen krijgt. Maar als je goed luistert dan gaat het ten diepste toch om iets anders, namelijk om de vraag: Wie is Jezus? En Joh. vertelt het ons zó, dat ieder woord, iedere vraag, iedere ontmoeting in dit verhaal leidt tot een steeds duidelijker beeld, een steeds dieper verstaan van de betekenis van Jezus Christus. Ik stel me voor dat dit verhaal is afgebeeld op acht iconen. Ik nodig u uit om samen met mij langs die acht taferelen te wandelen, om te zien hoe ze tot ons spreken.
Laten we stilstaan bij het 1e tafereel: Een blinde! Hij ziet niets. Hij kan niets zien. Al sinds zijn geboorte niet. Maar Jezus ziet hèm wel. En Jezus leerlingen zien hem ook. Als ze de blinde zien, dan komen óók de vragen: Hoe kan zoiets? Wat is hier fout gegaan? Die vragen stellen ze aan Jezus. Is het die man z’n eigen schuld dat hij blind is of is het de schuld van z’n ouders? Wat een vraag! Niemand is schuldig aan handicaps. Handicaps zijn eigen aan de risico’s van het leven. Dat wisten ze toen en dat weten we nu. Maar toch! Het zal je maar overkomen!
Dan kunnen zulke vragen ook ons bespringen. Waarom worden kinderen zó geboren? Blind, doof, spastisch, autistisch met een zichtbare of onzichtbare. aangeboren handicap? Wiens schuld is dat? Is het Gods werk? Ik hoor het mensen in het pastoraat ook wel zeggen: wat heb ik fout gedaan? Maar Jezus gaat er niet op in. De gedachte dat een aangeboren handicap je eigen schuld zou is – of de schuld v. je ouders – of ook het idee dat het Gods werk zou zijn. Dat alles wijst Jezus volstrekt van de hand. Hij wil iets anders zeggen. Hij wil zeggen, dat in deze man Gods werk zichtbaar wordt. Daar gaat ’t om. En dus is dit de kerntekst van Johannes 9.
Het gaat wel over die blinde, maar in diepere zin gaat het over wie Jezus is. Want in Jezus wordt duidelijk zichtbaar wie God is. En de genezing van de blinde is daarvan het teken. Het verhaal van de genezing is nog niet eens verteld, maar Joh. duikt al meteen nr de kern: want hij wil ons eigenlijk vertellen over Jezus – door God zelf gezonden – het licht der wereld! Jezus laat zien hoe God werkt in deze wereld. Zolang het nog dag is. Want Joh. weet, dat de nacht eraan komt. En de nacht… dat is een zinspeling op Jezus’ dood. Als hij sterft aan het kruis, dan dooft het licht. Nadat in dit eerste tafereel de volle schijnwerper op Jezus is gezet, gaat Joh. ons pas het eigenlijke genezingsverhaal vertellen.
Het 2e tafereel brengt ons bij het aardse (niet verhevene) het laag-bij-de-grondse: Wat doet Jezus nu? Hij spuugt op de grond, doet een greep id modder en smeert die smurrie op de ogen van de blinde. Niet zo fris. Daarna moet hij zich gaan wassen in het bad van Siloam. Met de smurrie nog op zijn ogen moet hij het water in. Zal hij op die manier genezen? Zoals meestal werkt Johannes ook hier weer m. dubbele bodems en diepere gedachten. Daarom is het zaak om altijd dubbel goed naar Johannes te luisteren. Hoe ontvangt de man het licht in zijn ogen? Hoe ontvangen mensen nieuw leven? Door in het water te gaan. Dat herinnert ontegenzeggelijk aan de doop. Dat moet je dan wel willen, natuurlijk. Smurrie op je ogen als een regelrechte erkenning van het feit, dat jij uit jezelf het licht niet ziet. En dan het water ingaan, om het er allemaal weer af te laten wassen. En zo nieuw leven te ontvangen. Want dat is het, wat het water van Siloam doet: Of beter: wat Christus doet. Siloam betekent ‘gezonden’. Joh. bedoelt dus: Christus is de Gezondene van de Vader, het is Christus zelf die deze man ten diepste geneest en nieuw leven geeft. En zo valt ook in het 2e tafereel de volle nadruk op Christus zelf.
We wandelen nr de 3e icoon. Nu komen de reacties los. In die reacties en in alle volgende ontmoetingen legt Joh. onmiskenbaar een climax. Gaandeweg wordt steeds duidelijker wat dit allemaal te betekenen heeft. Verbaasde buren en kennissen stikken van de vragen, maar die kunnen ze niet aan Jezus stellen want die is intussen van het toneel verdwenen. Niemand weet waar hij is, ook de blinde niet. En die buren maar praten en praten: Wel waar – niet waar – hij is het wel – hij is het niet – hij lijkt alleen maar op hem. Totdat de blinde zelf heel duidelijk zegt: Ik ben het, hoor. Goed, maar dan blijven er evengoed nog veel vragen over.
We gaan nr het 4e tafereel: nu zijn we in de tempel. Want zoals iedereen die genezen was, moest ook onze man zich in de tempel laten zien. Na alle praktische vragen komen nu de theologische vragen aan bod. Het is sabbat. En wat blijkt? De genezing zelf kan de farizeeën eigenlijk niet veel schelen. Ze zijn voornamelijk geïnteresseerd in hun eigen wetjes en regeltjes. In zijn blijdschap heeft onze man niet eens door, dat het de Farizeeën niet om hem gaat, maar om iets heel anders. Om de vraag of Jezus nu wel of niet het sabbatsgebod had overtreden. Want dat zou in hun optiek een grote zonde zijn. Ze praten en kissebissen m. elkaar: hoe kan een zondaar nu zulke tekenen doen? Dat kan toch niet. Ze testen uiteindelijk de mening van de blinde man zelf. En die kan er maar één ding van zeggen: Jezus is een profeet. En zo eindigt de 4e icoon met de geloofsbelijdenis van de blinde.
De 5e icoon voert ons naar de ouders. Zijn zij niet ontzettend blij, dat hun zoon nu kan zien? Vast wel, maar ze durven er niet eerlijk voor uit te komen. Je had namelijk wel enige moed nodig om je positief over Jezus uit te durven spreken. Er komt een nacht…. Had Jezus id 1e icoon niet gezinspeeld op zijn naderend lijden en sterven? De tekenen daarvan waren al duidelijk merkbaar. De dreiging begon zich al af te tekenen. Bij Hem horen, Hem volgen, in Hem geloven, dat werd riskant. Die ouders hebben gewoon het lef niet. “Vraag het hem zelf”, zeggen ze. Hij heeft de leeftijd. Maar hun antwoord is enkel ingegeven door angst.
De 6e icoon: nu komt voor de man-die-blind-is-geweest de proef op de som. Hij moet kleur bekennen. Is hij net zo bang als zijn ouders? Ook hij wordt voor de keus gesteld. Ze pressen hem om Jezus af te vallen. Maar dat is een keuze die hij niet kan maken. Hij kan Jezus niet afschrijven. Hij neemt het dus voor Jezus op en daar blijft hij bij – wat ze ook zeggen. Waarom zagen jullie me zo door? Willen jullie soms ook zijn leerlingen worden?… grapt hij. Dit is zeer gedurfd en het lokt dan ook een scherpe reactie uit van de kant van de farizeeën. Er beginnen scheldwoorden te vallen. Schelden doet geen zeer zeggen wij, maar zo onschuldig zijn scheldwoorden niet. Het zijn de voortekenen van uitwerping en afwijzing. Het zijn de voortekenen van de nacht die komt…
De 7e icoon laat zien hoe de man-die-blind-is-geweest het voor de 3e maal sterk voor Jezus opneemt. Hij laat zich niet uit het veld slaan. Als Jezus niet door God zelf gezonden was, had hij dit nooit kunnen doen zegt hij. De reactie van de farizeeën is nu ontzettend agressief. “Jij, sinds je geboorte één stuk zonde, wil jij ons de les lezen?” En ze joegen hem weg. Wat gebeurt hier nu eigenlijk? Hier wordt iemand beledigd en weggejaagd. ‘In zonden geboren’,. zeggen ze.. Alle vooroordelen, die Jezus in het begin van het verhaal zo duidelijk had afgewezen, rollen hier weer als vanouds over de tafel. “Jij, één en al zonde!” Zo zit het dus. Weer iemand tot zondebok verklaard. Eigen schuld dikke bult. Er is dus eigenlijk niets gebeurd.
Maar nu komt de laatste, de 8e icoon: de climax van het verhaal, en daarin gebeurt nu werkelijk alles. Jezus was lang op de achtergrond gebleven, maar nu verschijnt Hij weer in het volle licht. En Hij stelt ad man-die-blind-was-geweest de kernvraag: Geloof je id Mensenzoon? In de Statenvertaling staat trouwens: Geloof je in de Zoon v. God? En voor allebei de versies zijn oude handschriften. Geloof je in Mij? vraagt Jezus eigenlijk en het antwoord is even verrassend als positief. Als ik wist wie het was, Heer, dan zou ik in Hem geloven. Je weet het al… en toch vraag je voor de zekerheid nog een keer nr de bekende weg. Wie bent u, Heer, dat ik in U mag geloven? Jezus zegt: Je weet het al. Ik die met je spreek ben het. O, prachtige, heerlijke 8e icoon. Hier wordt Gods werk echt zichtbaar. Hier is geloof en aanbidding.
Lieve mensen, zo ben ik vanmorgen samen .met u langs alle 8 iconen gewandeld. En we gingen er steeds meer van begrijpen. En misschien hebben we ook onszelf er wel in herkend? Misschien hebben we het óók gezien, dat God licht en liefde is. En licht! En dat we dat vooral aan Jezus kunnen zien. Ons verdriet, onze zorgen, onze handicaps, die zijn er wel, maar die zijn niet Gods wil en ook niet onze eigen schuld. Gods wil is juist, dat wij er van genezen worden in Christus naam. Gods wil is, dat we nieuwe ogen krijgen en met onze nieuwe ogen helder de wereld inkijken en dat we blij zijn m. ons geloof in Christus Jezus. en dat we ons niet meer van de wijs laten brengen door wie dan ook. Zo moge het zijn. Amen