De littekens van Pasen

Preek op de 2e zondag in de Paastijd 29 april 2019 Mariakerk en Willibrordkerk

‘Zalig zij die niet gezien en toch geloofd hebben” 1)
Lieve zusters en broeders, vorige week vierden we in onze parochie met grote vreugde de verrijzenis van onze Heer Jezus Christus. De kerk was telkens vol.. Maar in de loop van 1e Paasdag gleed er een kille schaduw over het Paasfeest Toen we thuis kwamen hoorden we het afschuwelijke nieuws dat door aanslagen op kerken in Sri Lanka en hotels met toeristen vele honderden doden gevallen waren. Slachtoffers waren christelijke families die net als wij die morgen naar de kerk waren gegaan om Paasfeest te vieren. Uitgerekend met Pasen. Dat was geen toeval. De aanslagen waren zorgvuldig voorbereid. Ze werden bewust met Pasen uitgevoerd. Niet alleen omdat volle kerken en gemakkelijke prooi zijn, maar ook om christenen in het hart van het geloof te treffen: de verrijzenis en het eeuwige leven. Het motief voor deze aanslagen is angst, haat en wraak te stichten. Maar de eigenlijke satanische boodschap achter de aanslagen is: een God die niet voorkomt dat het bloed van gelovigen op het moment van de grootste feestvreugde vloeit  over de vloer van het heiligdom, is een weerloze God die het vertrouwen niet waard is. Het is een waardeloos geloof.
We zijn nu een week later weer bijeen. Ons bewust van wat er gebeurd is. We hebben niet ons geloof verloren. En de vreugde van Pasen ook niet. Maar we voelen ook afschuw, boosheid, verdriet, machteloosheid. En ook vrees voor wat ons mogelijk nog te wachten staat.
Nu vieren we de áfsluiting van het Paasfeest. De apostel Thomas speelt een hoofdrol.
Toen de apostelen op het éérste Paasfeest in Jeruzalem bijeen waren, was Thomas er niet bij. We weten niet waarom niet. De zondag daarop – vandaag dus – was hij er wel bij. Hij heeft van de andere leerlingen gehoord dat ze “de Heer gezien hebben”. Opmerkelijk is zijn reactie: ‘Als ik in zijn handen niet het teken van de spijkers zie en ze eigenhandig aanraak, zal ik zeker niet geloven”. Thomas weet dat zijn Heer aan het kruis gestorven is. Dat hij geleden heeft en is bespot.
Als de Jezus die aan hen verschenen is, geen littekens vertoont, dan moet het wel een spookverschijning of een bedrieger zijn. Waarom hecht Thomas zo aan het zien van littekens? Want zou het niet veel mooier zijn als Jezus bij zijn opstanding er volkomen gaaf uit zou zien? In de heerlijkheid van God waarin Jezus is binnengegaan – en waar wij eens zelf ook hopen te zijn – is toch geen plaats voor littekens, voor herinneringen aan kwaad, onrecht, en lijden?
Ja, maar gaafheid is in het rijk van God iets anders dan ongeschonden lichamelijke schoonheid. Alsof we in de hemel allemaal als fotomodellen zijn. Het gaat niet om het esthetisch ideale lichaam, maar om het verheerlijkte lichaam. Het is de gaafheid van het vertrouwen in God, de gaafheid van de onschuld die we ongeschonden bewaard hebben door alle tegenslag en lijden heen.. Dat we mogen stralen als kinderen van God, kinderen van het licht.
Thomas weet dat Jezus volkomen onschuldig was; dat hij geen zonden heeft gedaan; dat hij de Zoon van God is. De littekens zijn niet in de eerste plaats bewijs van het ónrecht dat hem is aangedaan. De littekens zijn bewijs van het grote geduld waarmee Jezus het onrecht verdrágen heeft. Hij is de eerste martelaar, dat wil zeggen de eerste en voornaamste die met zijn bloed, met zijn leven, getuigenis heeft afgelegd van de grootheid en barmhartigheid van God. Daarmee heeft hij het kwade en de dood overwonnen. Zo kan hij de bron van vergeving worden voor allen die berouw hebben. Gods liefde is groter en sterker dan het kwade in de wereld,
Wanneer Thomas de littekens ziet en voelt van de vijf wonden van Jezus roept hij uit: “mijn Heer en mijn God”. Het is waar, de Heer is verrezen. Hij heeft het kwade en de zonden van de wereld gedragen, met goddelijke kracht, om zo te laten zien dat het kwade geen monopolie heeft en niet het laatste woord over ons leven en deze wereld. Dat vieren wij met Pasen.
Thomas had gelijk. Maar nu moet hij het nog in eigen leven gaan waarmaken. Door zelf de boodschap van Gods liefde en verzoening te verkondigen. Door geen kwaad met kwaad te vergelden. Door liever onrecht te verdragen dan zelf te doen. ‘Weest niet langer ongelovig, maar gelovig” zegt Jezus tegen hem.
Lieve zusters en broeders, Thomas, is net als de andere apostelen, de wereld ingetrokken en uiteindelijk als martelaar gestorven. Weet u waar Thomas uiteindelijk terecht is gekomen? In India. Hij heeft daar het geloof gebracht. De katholieken in Sri Lanka zien in hem de stichter van de kerk in India. De christenen daar horen vandaag hetzelfde Evangelie als wij vandaag. Wij zijn met hen verbonden en wij bidden dat zij sterk mogen blijven in hun geloof dat Gods barmhartigheid krachtiger is dan het kwade in de wereld. En we bidden hij de onschuldige slachtoffers van de aanslagen liefdevol zal opnemen in zijn rijk.
Maar ook van ons wordt de inspanning gevraagd, dat wij het kwade beteugelen. Heel concreet, doordat we niet onschuldige mensen en groepen verantwoordelijk houden en de schuld geven. We weten inmiddels dat een Islamitische splintergroepering, verwant aan IS achter de aanslagen zit. We mogen daar niet alle moslims en hun geloof op aankijken. Argwaan en haat zaaien is precies de bedoeling van terroristen, of het nu in een moskee zoals in Christchurch, of in een kerk, of in een synagoge zoals gisteren in Pittsburg. Laten we geen gehoor geven aan stemmen die mensen van verschillende religies en culturen tegen elkaar opzetten. Dat is juist de bedoeling van terroristen.. Zouden wij hen dan daarin een handje helpen? Het komt er juist nu op aan dat wij elkaar te respecteren en proberen te begrijpen. Samen moeten we sterk staan tegen over het kwade. We moeten ons niet elkaar laten drijven. Dat is precies wat Satan wil:  een wig drijven tussen God en mensen en tussen mensen onderling. Het is ons Paasgeloof dat zich daar tegen verzet. Aan het kruis is de Satan overwonnen. Dat is de reden van onze vreugde met Pasen. Een vreugde die ons niet kan worden afgenomen.
Jezus feliciteert ons als we net als Thomas de verrezen Heer omhelzen met zijn littekens: ‘Zalig zij die niet gezien en toch geloofd hebben”

Ik wil graag besluiten met iets wat mij zeer ontroerde. Afgelopen dinsdag ontving ik een boodschap van de voorzitter van het bestuur van de Moskee in Leidsche Rijn. Met de bos bloemen die hier staat.

Beste Martin,

Het verschrikkelijke nieuws uit Sri Lanka heeft ons allen diep geraakt. Verschrikkelijk! Wij realiseren ons dat dit in jullie Kerk een heel grote impact moet hebben en waarschijnlijk voor onrust heeft gezorgd.
Woorden schieten te kort, het is een afschuwelijke daad.
Wij leven met jullie mee. Wij wensen jou en alle Kerken-betrokkenen veel sterkte toe.

Hartelijke groet, Abdelkader el Yandouzi
Namens ICCLR

Ik heb per ommegaande onze Moslim broeders en zusters oprecht bedankt namens de parochie en de andere kerken. Dat is de geest van Pasen en van de Heer die zegt: ‘vrede zij u!’ Amen

Pastoor Martin Los

1) Evangelielezing voor Beloken Pasen volgens het universele r.k. leesrooster voor zon- en feestdagen: Johannes 20:19-31

De Iftar en Antonius

De zon zou over een half uur ondergaan. Het is Ramadan voor de moslims onder ons. Nog even dan kunnen de knorrende magen gerustgesteld worden met oogstrelende en smakelijke halal hapjes. Weer een vastendag voorbij. Tijd voor de Iftar, het ontbijt in de avondschemering.
Deze zaterdagavond heeft het bestuur van het Islamitisch Centrum bij ons in de buurt een maaltijd belegd voor de hele gemeenschap. Er zijn gasten uitgenodigd. Ik behoor ook tot de genodigden. Omdat dit mijn eerste Iftar is heb ik mijn vrouw gevraagd mee te gaan om deze bijzondere ervaring te delen. Het is een mooie zomeravond met een blauwe hemel die met de ondergaande zon een Oriëntaalse sfeer oproept. We nemen de fiets om extra van dit moment te genieten.
Vol verwachting gaan we op weg. Het water van de Leidsche Rijn waar we langs fietsen, is een onbewogen spiegel waarin de blauwe hemel een laatste blik slaat voordat de schemer neerdaalt. Nog een halve kilometer dan zijn we bij het Islamitische Centrum dat door mannen en vrouwen van voornamelijk Marokkaanse afkomst bezocht wordt maar van wie de meesten in Nederland geboren en getogen zijn.
Dagelijks rijd ik langs dit gebouw dat met zijn okergele stenen muren en groene daken een aangename rustgevende indruk maakt. Houtsnijwerk als een soort vitrage voor de hoge ramen van de grote gebedsruimte binnen in, onthult aan de voorbijgangers iets van de mystieke betekenis van het gebouw.
Als we de Meernbrug overgaan zie ik in het plantsoen naast de statige Marekerk Wouter de Heus staan. Ik herken hem meteen aan zijn grijze krullen, opvallende bril en zijn speurende blik.  Hij is in gesprek met twee mannen waarvan één met een uitbundige witte haardos en scherpe groeven in het gelaat een fototoestel in de hand heeft. Wouter is journalist. Amicaal in de omgang. Maar waar hij verschijnt werpt de krant van morgen al zijn schaduw vooruit. Recht voor zijn raap schrijft Wouter in de krant wat hij aan misstanden of politieke rariteiten tegenkomt.
‘Hé, dag Wouter!’ roep ik hem toe. Vagelijk vraag ik me af wat hij op de late uur op dit grasveld doet. Er staat een graafmachine die in de afgelopen dagen wat boomwortels heeft verwijderd. Hier op de hoek naast de kerk moet binnenkort een echt dorpspleintje komen.   Mijn vrouw fietst een paar meter voor me. In gedachten verheug ik me al op de Iftar en de ontmoeting met allerlei mensen, het bestuur en de andere genodigden. ‘Dag, pastoor!’ roept Wouter terug. Hij knikt naar zijn twee metgezellen als een teken dat wij elkaar kennen. De fotograaf fluistert hem iets toe.
‘Pastoor, wacht even! Hebt u even tijd?’ Ik stap af en roep mijn vrouw toe even te wachten.
‘Weet u of hier een begraafplaats is geweest?’ vraagt Wouter.
In zijn hand houdt hij een gebroken stuk bot, bruin en dof. ‘Mijn buurman hier heeft vanmiddag allerlei botten en schedels hier gevonden. Ze zijn bij  de graafwerkzaamheden gisteren aan het licht gekomen’
Nu begrijp ik waarom Wouter hier op dit late uur rondsnuffelt. Hij is geen misdaad op het spoor, maar wel iets dat de lezer van zijn krant met de wenkbrauwen zal doen fronsen. Menselijke restanten die hier in het weekend uit de grond steken zonder dat hekken om het terrein geplaatst zijn, riekt naar onzorgvuldigheid van de kant van de aannemer of de ambtelijke instanties. Ik zie het artikel van Wouter al in de krant staan. ‘De kerk die hier nu staat, is honderdjaar oud’ antwoordde ik. ‘Daarvoor stond hier een ouder kerkje. Tot aan het begin van de negentiende eeuw begroef men de doden in en om de kerk’
‘Ja’ legde de man met de witte haarbos uit ‘die kerk stond loodrecht op de as van de huidige kerk’ ‘Dat kan kloppen, want kerken werden vroeger in Oostelijke richting gebouwd’ beaamde ik  ‘In elk geval stond hier voor de Reformatie al een kapel’
‘Er liggen ook een aantal stenen, kloostermoppen. Die zijn ongetwijfeld van die oude kerk’ voegde de fotograaf toe ‘Misschien zijn deze botten ook wel eeuwenoud’ opperde Wouter.
‘Stel je voor dat ze van voor de Reformatie zijn, toen de kerk in ons land nog één en ongedeeld was’ zei ik tegen het drietal, samen verzonken in gedachten aan de late Middeleeuwen. Zo afdalend in het verleden vergat ik zelfs even dat ik op weg was naar een Iftar.
‘Ik hoop dat de werkzaamheden opgeschort kunnen worden en dat de stadsarcheoloog verder onderzoek zal gaan doen’ voegde ik toe.”
‘In elk geval moeten we de wethouder waarschuwen dat deze situatie onhoudbaar is. Ze moeten zo snel mogelijk hekken om de omgewoelde grond zetten’ zei Wouter ‘je moet er niet aan denken dat deze botten van je overgrootouders zijn’
‘De toon voor een column of artikel in de krant is gezet’ dacht ik
Toen ik opkeek zag ik honderd meter verderop mijn vrouw staan met haar fiets. Ze zwaaide met haar arm. Op haar lippen kon ik lezen: ‘Kom je nou?’
Ze had natuurlijk geen idee waarom ik met die drie mannen stond te praten.
‘Heren, ik moet er echt vandoor. We zijn op weg naar de Iftar van het Islamitische centrum verderop. Nog even dan is de zon onder en dan gaan we aan tafel. Succes met je artikel, Wouter’.
‘Wie waren dat?’ vroeg mijn lieve metgezel terwijl ze weer op de fiets stapte. ‘Dat was Heuswaar, een journalist van het Algemeen Dagblad. Ach, nee, sorry. Dat is zijn twitternaam’ verbeterde ik mijzelf ‘in het echt heet hij De Heus’. Ik praatte haar bij over Wouter en zijn ontdekking bij de kerk.
Bij het Islamitisch Cultureel Centrum Leidsche Rijn zetten we onze fietsen tegen elkaar. Onafscheidelijk verstrengeld met één kettingslot. We werden heel vriendelijk ontvangen door mannen in gebedskleding.
Rondom het gebouw van het ICCLR stond buiten een menigte aan tafels en witte plastic stoelen. Wat een geluk dat het mooi en droog weer was. Op elke tafel flesjes water en mandjes met stukjes stokbrood, en een brandende kaars in een papieren zak waarin vensters geknipt waren. De jongeman die ons verwelkomde leidde ons naar de tafels. Ik herkende andere genodigden zoals een wijkagent in burger en de rector van een College in de buurt. Iedereen stond nog met elkaar te praten want de zon was nog niet onder.
“Mag ik u naar het gedeelte van de vrouwen begeleiden?” zei de vriendelijke jongeman tegen mijn vrouw. Ineens realiseerde ik me dat we er geen rekening mee hadden gehouden dat vrouwen en mannen gescheiden zitten in deze gemeenschap. Ze reageerde welwillend.
“Nou, tot straks” zei ze laconiek tegen me. Verderop zag ik de tafels met allemaal jonge vrouwen met hoofddoekjes en kleurige gewaden. Vanuit de verte zwaaide ze nog even. Ze nam plaats bij een aantal vrouwen met wie ze met een in gesprek raakte. Later vertelde ze me dat de vrouwen allemaal perfect Nederlands spraken. Ze waren heel vriendelijk geweest. Ze hadden haar ook even de gebedsruimte voor de vrouwen laten zien toen ze daar een kort gebed voor de maaltijd baden.
Zelf zat ik aan een grote tafel ronde tafel met negen personen, moslims en niet-moslims. Ook een vrome vader van elders met twee tieners. Vrijwilligers droegen schalen met hapjes aan. We begonnen met kekererwtensoep. Het was een hartelijke sfeer. Ik had niet anders verwacht natuurlijk. Samen de maaltijd houden, verbindt. Dat is de bedoeling van de Iftar.
Na anderhalf uur brak het uur van het avondgebed aan. De tafelgenoten begaven zich naar de gebedsruimte. Met de andere  genodigden bedankte ik de organisatoren voor de gezelligheid. Ik zocht mijn vrouw op die met de rug naar mij toe gekeerd nog zat te praten met een jonge moslima.
‘Ga, je mee?” voeg ik haar ‘want ze gaan nu allemaal naar binnen om te bidden’. Ik zag dat ze het naar de zin had gehad. Dat we niet bij elkaar hadden kunnen zitten, had haar helemaal niet gestoord.
‘Weet je nog, vroeger bij ons thuis’ zei ze met een glimlach ‘dat op een verjaardag van mijn ouders de vrouwen in de voorkamer zaten en de mannen in de achterkamer? Dat is nog maar een halve eeuw geleden’.
Het was donker geworden. Door de lege stille straat fietsten we terug naar huis. Ieder vol van de eigen gedachten, innerlijke beelden, en verzadigd van de maaltijd, het voedsel en de gesprekken. Toen we de kerk passeerden zagen we niemand meer. Het donker was neergedaald over de vermoedelijke kleine begraafplaats die hier ooit geweest was.
In gedachten zag ik Wouter in een verlichte huiskamer in Leidsche Rijn achter zijn laptop met muziek van zijn geliefde band uit de jaren tachtig uit de boxen.  Wat hij schreef zou natuurlijk de nodige stof doen opwaaien bij de betrokken instanties en bewoners van De Meern. Ik voelde met hem mee. Je wil zoveel aardige dingen schrijven als journalist, maar je stuit steeds weer op allerlei ongerechtigheden zoals vandaag menselijke botten die bij graafwerkzaamheden bloot komen te liggen zonder dat iemand er naar om kijkt.
We dronken thuis nog een glas wijn ter afsluiting van deze wonderlijke avond. Bijna sprookjesachtig vanwege de Iftar en spookachtig vanwege de bottenberg onderweg. Wat een toevallige samenloop.
Op weg naar de betekenisvolle maaltijd met mensen van een andere religie om onderlinge vrede en goede wil te vieren, waren we gestuit op de resten van een oud vergeten kerkhof dat een verleden oproept van de ene kerk die er vijfhonderdjaar geleden nog was. Christenen zijn daarna verdeeld geraakt en gunden elkaar vaak het licht in de ogen niet. Gelukkig is dat nu totaal veranderd. We moeten steeds weer bruggen bouwen in plaats van muren optrekken.
Met het glas wijn in de hand mijmerde ik wat over het nieuw te maken dorpsplein op de plek van een voormalig kerkhof. In Maastricht zitten mensen op terrassen op het Vrijthof. Andre Rieu organiseert daar elk jaar een muziekfeest dat we op de televisie kunnen volgen. Utrecht heeft zijn bekende Janskerkhof waar je gezellig kunt zitten. Zoals de wijn over mijn tong gleed proefde ik de namen ‘Hofplein’ ‘Oud-kerkhof’. Ik stelde me de zitjes voor op het nieuwe dorpsplein in de zon tegenover de Meernburg met een concert van de Bazuin of de Vleutense Harmonie.   Het proeven van deze namen smaakte naar meer.
Voor de reformatie hadden alle kerken en kapellen een naam, die van de patroonheilige van de kerk. Naar wie was de kapel die bij de Meernburg stond, genoemd? Ik stuurde een mailtje naar Ton van Schaik, historicus, aan de Groenedijk geboren.
‘De kapel die er in elk geval in 1480 al stond, behoorde tot de Oud-munster van Utrecht, de H. Salvator. Ze is genoemd naar H. Antonius de Grote, gestorven op 17 januari 365 in Egypte’ mailde hij terug de volgende dag.
Natuurlijk had ik altijd al geweten dat daar vroeger een kapel had gestaan, maar ik had me nooit afgevraagd of de kerk een naam had gehad. Dus de Marekerk staat op de plaats van wat ooit de H. Antoniuskerk was.  Het kerkhof is het kerkhof van de Antoniuskerk. Genoemd naar dezelfde patroon naar wie het grote nieuwe ziekenhuis in Leidsche Rijn is genoemd. Zou het niet mooi zijn, dacht ik, als het nieuwe dorpsplein, door zijn naam herinneringen oproept aan de tijd dat christenen nog niet gescheiden waren geraakt.
De naam Antonius herinnert ook aan de maatschappelijk zorg van de kerk toen. Want zorg voor de behoeftigen was een belangrijke taak. Op de dag van H. Antonius, 17 januari, werd brood uitgedeeld aan hen die een steuntje in de rug konden gebruiken. Ton van Schaik vertelde verder dat de Hervormde Gemeente deze Antoniusbrooduitdeling nog een tijd heeft voorgezet tot er eigentijdere vormen van ondersteuning voor in de plaats waren gekomen.
Vieren we binnenkort gemeenschappelijke momenten van de Meernse gemeenschap in de Antoniushof of het Antoniusplein? Mensen van alle geloven en culturen? ‘Antoniuskerkhof’ zei ik een paar keer hard op om te horen hoe dat klonk. Ik probeerde ‘Antoniushof’. Of misschien ‘Antoniusplein’? Ineens begint het nieuwe dorsplein voor me te leven.
Ik besloot deze merkwaardige avond met een inspirerende gedachte. Want de Iftar is oorspronkelijk toch ook bedoeld als maaltijd waarop degenen die in overvloed leefden hun arme medemensen aan tafel nodigden. Iftar en Antonius hebben heel veel met elkaar te maken. H. Antonius verdeelde al zijn bezit onder de armen en behoeftigen om zich helemaal aan contemplatie en gebed te wijden. Stel je voor dat het nieuwe dorpsplein naar Antonius genoemd zou worden. Dan zouden de gemeenschappelijke wortels van alle christenen in De Meern weer zichtbaar worden. Op die manier zou de ontdekking van verwaarloosde oude botten in een plantsoen op weg naar een Islamitische zou maaltijd misschien een heilzaam gevolg hebben. Ook zou zo recht worden gedaan aan de overblijfselen die gevonden zijn, uit welke eeuw dan ook
Ik hoor het de chauffeur van lijn 28 bij de Meernbrug al zeggen: Halte Antoniushof.

© Martin Los