Homilie op het hoogfeest van Epifanie gevierd op zondag 8 januari 2023 in de H. Dominicus kerk in Tiel
Het evangelie van dit feest vertelt ons iets dat fundamenteel is voor de blijde boodschap: dat de komst van Christus in de wereld geen plaatselijke aangelegenheid is die beperkt blijft tot Palestina en het Joodse volk. De komst van Christus maakt het verschil voor de hele mensheid.
Van verre komen wijze mannen met hun karavanen naar Jeruzalem bij het paleis van koning Herodes met de vraag: “Waar is de pasgeboren koning der Joden want wij hebben zijn ster gezien in het Oosten en we zijn gekomen om hem onze hulde te brengen”. 1)
De eerste lezing liet ons zien dat deze gebeurtenis al honderden jaren daarvoor was verkondigd door de profeest Jesaja in de tijd van de Babylonische ballingschap: “Sta op, laat uw licht u beschijnen, Jeruzalem (….) Want zie duisternis bedekt de aarde, maar over u gaat de Heer op en zijn glorie is boven u verschenen. Volkeren komen af op uw licht, koningen op de luister van uw dageraad”2).
We vieren op dit feest van de Openbaring van de Heer dat de komst van Christus en zijn betekenis voor de mensen reikt tot heel de wereld en alle tijden. De wijzen uit het Oosten zijn om zo te zeggen de voorlopers.
Wie waren die wijzen uit het Oosten? Veel theologen en medechristenen zijn van mening dat het verhaal van de wijzen een soort sprookje is dat wel waarde heeft voor het geloof maar verder geen werkelijkheidsgehalte heeft. Een legende. Maar dat kon nog best eens meevallen.
Emeritus paus Benedictus heeft een driedelig boek over Jezus geschreven tijdens zijn pausschap. Ter nagedachtenis bij gelegenheid van zijn overlijden en uitvaart deze week heb ik zijn boek nog eens ter hand genomen om te lezen wat hij geschreven heeft over de wijzen uit het Oosten 3)
Benedictus licht toe dat er ten tijde van de geboorte van Jezus een buitengewoon verschijnsel aan de hemel te zien was dat in dit geval slechts eenmaal in de duizend jaar plaatsvond. Dan straalt één ster een periode buitengewoon fel, maar in feite zijn het drie planeten, Jupiter, Saturnus en Mars, die vanaf de aarde gezien lijken samen te vallen 4). Het oude Babylonië waar de Joden in ballingschap hadden verbleven, was een sterrenkundig centrum. Toen de stad vervallen was bevonden zich daar nog steeds sterrenkundigen die zo’n verschijnsel als een conjunctie van sterren konden berekenen. Nu kun je natuurlijk niet aan zo’n bijzondere ster aan de hemel zien dat er in Bethlehem iets bijzonder was gebeurd, de geboorte van een kind wiens geboorte voor de hele wereld van beslissende betekenis was. Maar vermoedelijk waren in Babel orakels bewaard die op de een of andere manier bij wetenschappers zoals deze wijzen bekend waren en hen op een idee hadden gebracht. Benedictus verwijst naar de voorspelling van waarzegger Bileam in het boek Numeri: “Wat ik zie is niet in het heden, wat ik waarneem is niet nabij. Een ster komt op uit Jakob, een scepter uit Israel” 5). Deze Bileam woonachtig in Mesopotamie, het huidige Irak, was ook buiten de Bijbel bekend .
Na deze uitleg zegt Benedictus hierna over de wijzen: “Zo’n samenloop van een aantal factoren (zoals een conjunctie en een oud orakel M.L.) kon weliswaar zorgen dat van een ster een hoopvolle boodschap uitging. Maar dat kon alleen diegenen in beweging brengen die al een innerlijke onrust voelden, die iets verwachten en uitzagen naar de ware heilbrengende ster”.
Benedictus concludeert: “We kunnen met recht zeggen dat in de Wijzen zichtbaar wordt dat de religies zich naar Christus begeven en dat de wetenschap zelf de stap naar hem maakt. Ze gaan als het ware in het spoor van Abraham die wegtrekt omdat God hem roept. Op een andere manier gaan ze in het spoor van Socrates, die doorvraagt naar de waarheid die groter is dan wat er in de bestaande religie voorhanden is. De Wijzen lopen dus voorop. Ze banen zich een weg, ze zoeken de waarheid. Ze zijn mensen van alle tijden” aldus Benedictus over de wijzen die op weg waren gegaan.
Dierbare zusters en broeders, we moeten altijd voor ogen houden dat in mensen van alle volkeren en talen een verlangen sluimert naar verlossing. Een droom die God zelf heeft in de hele mensheid heeft gelegd. We mogen geen volk of cultuur of tijd afschrijven. Overal heerst een soort onrust in de harten van velen naar een geluk dat werkelijk vrede schenkt. Eeuwig geluk en eeuwige vreugde die alleen Christus een mens geven kan. Innerlijke vrede en vrede onder elkaar. Dat is in onze tijd en in onze wereld niet anders.
We moeten onze ogen niet sluiten voor de betekenis van Jezus voor alle mensen. Hij verenigt alle mensen tot één mensheid.
We staren ons soms blind op onze eigen ervaring dat in onze omgeving geen interesse lijkt voor het Evangelie. Misschien hebben we daardoor zelf ook de neiging de lier aan de wilgen te hangen. Maar wie weet of er onder de schijnbare onverschilligheid niet een diep verlangen sluimert op grond van kennis van de schepping, op grond van gebeurtenissen in de wereld, dat erop wacht om aan het licht te treden, tot de tijd daar rijp voor is, zoals de Wijzen die een grote ster aan de hemel zagen. Ja, misschien zijn er al allerlei tekenen van een nieuwe aantrekkingskracht die van Christus uitgaat, maar begrijpen we ze nog niet goed. Meestal zien we pas met terugwerkende kracht welke veranderingen er hebben plaats gevonden. Laten we de kans om daar getuige van te zijn niet missen door in slaap te vallen. Zonder dat we die verwachting actief koesteren. Zonder dat ons hart al sneller gaat kloppen bij de gedachte. Die gedachte is een innerlijke licht dat ons verlicht en een innerlijke warmte dat ons verwarmt. De Openbaring van Jezus als Licht voor alle volkeren. Amen
Martin Los pr
- 1) Evangelielezing in de eucharistie van dit feest: Mattheus 2:1-12
2) 1e lezing: Jesaja 60:1-6
3) Joseph Ratzinger Benedictus XVI Jezus van Nazareth Proloog: de kinderjaren uitgeverij. Lannoo p. 89 en volgende
4) conjunctie van sterren, Jupiter, Mars en Saturnus, in het sterrenbeeld van de Vis
5) Numeri 24:17