Tag archieven: Socrates

Driekoningen louter legende of meer?

Geplaatst op door
2

Homilie op het hoogfeest van Epifanie gevierd op zondag 8 januari 2023 in de H. Dominicus kerk in Tiel

Het evangelie van dit feest vertelt ons iets dat fundamenteel is voor de blijde boodschap: dat de komst van Christus in de wereld geen plaatselijke aangelegenheid is die beperkt blijft tot Palestina en het Joodse volk. De komst van Christus maakt het verschil voor de hele mensheid.
Van verre komen wijze mannen met hun karavanen naar Jeruzalem bij het paleis van koning Herodes met de vraag: “Waar is de pasgeboren koning der Joden want wij hebben zijn ster gezien in het Oosten en we zijn gekomen om hem onze hulde te brengen”. 1)
De eerste lezing liet ons zien dat deze gebeurtenis al honderden jaren daarvoor was verkondigd door de profeest Jesaja in de tijd van de Babylonische ballingschap: “Sta op, laat uw licht u beschijnen, Jeruzalem (….) Want zie duisternis bedekt de aarde, maar over u gaat de Heer op en zijn glorie is boven u verschenen. Volkeren komen af op uw licht, koningen op de luister van uw dageraad”2).
We vieren op dit feest van de Openbaring van de Heer dat de komst van Christus en zijn betekenis voor de mensen reikt tot heel de wereld en alle tijden. De wijzen uit het Oosten zijn om zo te zeggen de voorlopers.

Wie waren die wijzen uit het Oosten? Veel theologen en medechristenen zijn van mening dat het verhaal van de wijzen een soort sprookje is dat wel waarde heeft voor het geloof maar verder geen werkelijkheidsgehalte heeft. Een legende. Maar dat kon nog best eens meevallen.
Emeritus paus Benedictus heeft een driedelig boek over Jezus geschreven tijdens zijn pausschap. Ter nagedachtenis bij gelegenheid van zijn overlijden en uitvaart deze week heb ik zijn boek nog eens ter hand genomen om te lezen wat hij geschreven heeft over de wijzen uit het Oosten 3)
Benedictus licht toe dat er ten tijde van de geboorte van Jezus een buitengewoon verschijnsel aan de hemel te zien was dat in dit geval slechts eenmaal in de duizend jaar plaatsvond. Dan straalt één ster een periode buitengewoon fel, maar in feite zijn het drie planeten, Jupiter, Saturnus en Mars, die vanaf de aarde gezien lijken samen te vallen 4). Het oude Babylonië waar de Joden in ballingschap hadden verbleven, was een sterrenkundig centrum. Toen de  stad vervallen was bevonden zich daar nog steeds sterrenkundigen die zo’n verschijnsel als een conjunctie van sterren konden berekenen. Nu kun je natuurlijk niet aan zo’n bijzondere ster aan de hemel zien dat er in Bethlehem iets bijzonder was gebeurd, de geboorte van een kind wiens geboorte voor de hele wereld van beslissende betekenis was. Maar vermoedelijk waren in Babel orakels bewaard die op de een of andere manier bij wetenschappers zoals deze wijzen bekend waren en hen op een idee hadden gebracht. Benedictus verwijst naar de voorspelling van waarzegger Bileam in het boek Numeri: “Wat ik zie is niet in het heden, wat ik waarneem is niet nabij. Een ster komt op uit Jakob, een scepter uit Israel” 5). Deze Bileam woonachtig in Mesopotamie, het huidige Irak, was ook buiten de Bijbel bekend .

Na deze uitleg zegt Benedictus hierna over de wijzen: “Zo’n samenloop van een aantal factoren (zoals een conjunctie en een oud orakel M.L.) kon weliswaar zorgen dat van een ster een hoopvolle boodschap uitging. Maar dat kon alleen diegenen in beweging brengen die al een innerlijke onrust voelden, die iets verwachten en uitzagen naar de ware heilbrengende ster”.
Benedictus concludeert: “We kunnen met recht zeggen dat in de Wijzen zichtbaar wordt dat de religies zich naar Christus begeven en dat de wetenschap zelf de stap naar hem maakt. Ze gaan als het ware in het spoor van Abraham die wegtrekt omdat God hem roept. Op een andere manier gaan ze in het spoor van Socrates, die doorvraagt naar de waarheid die groter is dan wat er in de bestaande religie voorhanden is. De Wijzen lopen dus voorop. Ze banen zich een weg, ze zoeken de waarheid. Ze zijn mensen van alle tijden” aldus Benedictus over de wijzen die op weg waren gegaan.

Dierbare zusters en broeders, we moeten altijd voor ogen houden dat in mensen van alle volkeren en talen een verlangen sluimert naar verlossing. Een droom die God zelf heeft in de hele mensheid heeft gelegd. We mogen geen volk of cultuur  of tijd afschrijven. Overal heerst een soort onrust in de harten van velen naar een geluk dat werkelijk vrede schenkt. Eeuwig geluk en eeuwige vreugde die alleen Christus een mens geven kan. Innerlijke vrede en vrede onder elkaar. Dat is in onze tijd en in onze wereld niet anders.

We moeten onze ogen niet sluiten voor de betekenis van Jezus voor alle mensen. Hij verenigt alle mensen tot één mensheid.
We staren ons soms blind op onze eigen ervaring dat in onze omgeving geen interesse lijkt voor het Evangelie. Misschien hebben we daardoor zelf ook de neiging de lier aan de wilgen te hangen. Maar wie weet of er onder de schijnbare onverschilligheid niet een diep verlangen sluimert op grond van kennis van de schepping, op grond van gebeurtenissen in de wereld, dat erop wacht om aan het licht te treden, tot de tijd daar rijp voor is, zoals de Wijzen die een grote ster aan de hemel zagen. Ja, misschien zijn er al allerlei tekenen van een nieuwe aantrekkingskracht die van Christus uitgaat, maar begrijpen we ze nog niet goed. Meestal zien we pas met terugwerkende kracht welke veranderingen er hebben plaats gevonden. Laten we de kans om daar getuige van te zijn niet missen door in slaap te vallen. Zonder dat we die verwachting actief koesteren. Zonder dat ons hart al sneller gaat kloppen bij de gedachte. Die gedachte is een innerlijke licht dat ons verlicht en een innerlijke warmte dat ons verwarmt. De Openbaring van Jezus als Licht voor alle volkeren. Amen

Martin Los pr

  1. 1) Evangelielezing in de eucharistie van dit feest: Mattheus 2:1-12
    2) 1e lezing: Jesaja 60:1-6
    3) Joseph Ratzinger Benedictus XVI Jezus van Nazareth Proloog: de kinderjaren uitgeverij. Lannoo p. 89 en volgende
    4) conjunctie van sterren, Jupiter, Mars en Saturnus, in het sterrenbeeld van de Vis
    5) Numeri 24:17


60 eurocent retour Areopagus (Een dag in Athene, een reis in de tijd)

Geplaatst op door
6

In een rammelende lijnbus rijden we vanuit een voorstadje waar we in een appartement verblijven, naar het centrum van Athene. ‘Een dik half uur’ vertelde de vriendelijke receptioniste van het hotel bij wie we de buskaartjes kochten. Ook in Griekenland krijgen 65-plussers korting. Voor 60 eurocent per persoon mochten we bijna gratis dezelfde rit maken als de bewoners van deze streek op weg naar hun werk of familie of om een lang uitgestelde boodschap noodzakelijke te doen. De meeste droegen kleding waaraan aan af te lezen was dat ze zich geen luxe konden permitteren. De Grieken zijn door de rest van Europa op water en brood gezet.

Waar wij instapten was de bus nog maar half gevuld. We hadden meteen een zitplaats aan de rechterkant. ‘Hé, iedereen zit links’ zei mijn vrouw. Meteen wisten we dat we onszelf verraden hadden als vreemdelingen. De zon stond aan de rechterkant. Nog niet meedogenloos brandend als later op de dag maar ook op die vroege uur al nadrukkelijk aanwezig. We glimlachten een beetje opgelaten naar elkaar.
Na een paar haltes vielen we niet meer op want ook de zonovergoten zitplaatsen aan onze kant waren spoedig bezet. Voorin waren nog twee plaatsen met de rugzijde naar achteren naast elkaar vrij. Achteruitrijden doen ze ook hier pas als het echt niet anders kan. Begrijpelijk want niemand, ook de buschauffeurs niet, houdt zich hier aan de snelheid. Borden met vijftig erop lijken vooral een aansporing om de limiet te overschrijden.
Een groepje nieuwe passagiers stapte in. Drie vrouwen voorop. Twee oudere en één jongere, vermoedelijk de dochter van één van hen. De voorste zette vlug met haar linkerhand haar tas op de stoel van de enige nog lege bank. En in één beweging stak ze met haar andere hand haar kaartje in de automatische stempelmachine aan de andere kant. De andere oudere vrouw wilde snel de lege plaatsen bezetten voor haar en haar dochter. Een buitenkansje. Hé, daar stond al een tas. Ze keek naar de passagiers die op de tegenovergestelde stoelen zaten. Of ze die tas niet even wilden weghalen. Ze keken haar niet begrijpend aan. Toen drong het tot haar door dat de tas toebehoorde aan de vrouw die tegelijk met hen ingestapt was. Die was hen te slim af geweest en had ongemerkt de plek voor zichzelf gereserveerd. Nu kon ze niet naast haar dochter zitten. Even schoten haar ogen vuur. Toen telde ze haar knopen en besefte dat er voor haar niet meer inzat dan aan de raamkant plaats te nemen zonder haar dochter naast zich. Die had minder moeite met de situatie. Ze knikte naar haar moeder dat ze een eindje verder de bus in ging. Opgelucht dat ze een moment bij haar eigen gedachten of mobieltje kon vertoeven. In elk geval hoefde ze zo geen deelgenoot te zijn van het gesprek van de twee dames in de rol van zwijgende toehoorder. Van haar moeder kon ze vermoedelijk wel raden wat die zou zeggen. Inderdaad waren de vrouwen snel met elkaar in gesprek. De slimme dame genoot eerst nog na van haar list. Ze had moeite haar voldane blik te verbergen. De andere vrouw greep al snel haar kans om het haar betaald te zetten. Ze voerde bijna de gehele tijd het woord. Zo stonden ze toch in punten gelijk. Hun getaande huid en gerimpelde gezichten verraden de schoonheid die ze ooit bezaten. Ze waren ook in dat opzicht aan elkaar gewaagd. Sterke, door het leven getekende, Griekse vrouwen, vol temperament.

Intussen raakte de bus overvol. We naderden het centrum. Ik ging staan om te kunnen zien op het beeldscherm voorin – het enige moderne snufje – of we bijna bij de halte waren waar we uit zouden stappen. Meteen wees een oudere kalende man, in een wit shirt en witte broek, mijn vrouw erop dat het puntje van mijn portefeuille uit mijn broekzak stak. In zijn ogen een gemakkelijke prooi voor zakkenrollers. Hij had gelijk. Eén van de vele voorbeelden van behulpzaamheid en vriendelijkheid tijdens ons verblijf. We raakten gehecht aan de Grieken.

Makriyanni heette de halte en de buurt waar we ons de bus uit wurmden. Want we waren tenslotte op weg naar de Akropolis, die hoge heuvel met zijn Parthenon. Voor de Atheners heel gewoon, maar voor de rest van de wereld een magische werkelijkheid, een enorme magneet die dagelijks vele duizenden toeristen trekt.
We waren bewust vroeg. Nog geen lange rijen voor de kassa’s. Op een groot bord bij de ingang het bekende teken van de Europese Gemeenschap, een cirkel van gele sterren op een blauw vlak, en het logo van het Europese Erfgoed. De tekst erop verkondigt dat alles wat Europa groot heeft gemaakt en te bieden heeft aan democratie, filosofie, theater, kunst en kunde, hier haar oorsprong vindt. “Europa begint hier” eindigt de proclamatie die veel weg heeft van een bezweringsformule.
Het klinkt als ‘Alléén hier’. Maar Europa heeft natuurlijk meer bronnen en erflaters, dan alleen de Akropolis of zelfs Athene, denk ik bij mezelf. Een forse jonge vrouw met een Aziatisch uiterlijk, voor ons in de rij voor de kassa, koelt haar hoofd met een elektronische waaier die lucht door haar haren blaast. Ze is zo te zien alleen. Zou zij het bord ook gelezen hebben? Op datzelfde moment arriveren twee Nederlandse gezinnen die luidruchtig grappen maken alsof ze een dagje naar de Efteling gingen of naar een wedstrijd van hun favoriete voetbalclub. Ze hebben totaal geen oog voor het bord in het Grieks en het Engels.Teksten is iets voor school. Het is nu vakantie.
We bestijgen de hoge versterkte heuvel met flesjes water in de hand vanwege de hitte. Af en toe rusten we even uit wanneer we stilstaan bij plekken waar de grote filosofen hebben vertoefd en gesprekken hebben gevoerd zoals Socrates die Plato heeft opgetekend. Ik hoor in gedachten de leraren op het Gymnasium die met ons teksten van Plato lazen. Nooit had ik in die tijd kunnen dromen nog eens hier te lopen waar de Stoa was, over dezelfde enorme stenen blokken, gepolijst door de ontelbare voeten, zo glad dat je nu moet oppassen niet uit te glijden. We lopen stil van bewondering rondom het enorme Parthenon met zijn reusachtige zuilen onder een strak blauwe hemel. De vele stemmen van de andere toeristen gaan verloren in deze grootsheid.

Vermoeid gaan we zitten op een bankje waar net twee mensen opstaan. We kijken schuin tegen de voorkant van het Parthenon aan. Deze immense tempel is gewijd aan de maagd (parthenos) Athene. Op dat moment komt een gids met parasol vergezeld van een groep Amerikaanse toeristen voor ons staan. Ze wil haar uitleg beginnen, maar bedenkt zich en verontschuldigt zich eerst naar ons toe dat ze ons uitzicht beneemt: ‘Sorry, It takes only a minute’. We horen haar iets vertellen over de staatsman Pericles onder wiens bestuur het Parthenon gebouwd is, en zijn geliefde door wie hij beïnvloed is. De toehoorders lijken niet echt geboeid ondanks deze romantische wending. ‘U ziet aan de voorkant van het Parthenon dat op de hoeken beelden gestaan hebben. Van ons uit rechts Aphrodite, de godin van de liefde, en links Dionysos, de god van de wijn. U begrijpt – hier probeerde de gids een beetje ondeugend te kijken – dat maagden hiertegen in bescherming genomen moesten worden want liefde en levenslust en maagdelijkheid gaan natuurlijk niet samen’. Instemmend gegniffel. De gids gaf ons een triomfantelijk knikje en vertrok met haar groep naar de volgende stop.

Een gevoel van moedeloosheid overviel me. ‘Wat een onzin’ zei ik tegen mijn vrouw die niet naar de gids geluisterd had en met haar eigen gedachten bezig was geweest. ‘Ach, laat maar’ zuchtte ik. ‘Nee, zeg het maar’ zei ze. ‘Nou, Athene en haar maagdelijkheid staan symbool voor onaantastbare waarden zoals waarheid, gerechtigheid en wijsheid. Wanneer die in de samenleving gerespecteerd worden, bloeit de liefde en is er ware levensvreugde alom. Dáár staat het Parthenon voor. Die Amerikaanse gids trok alles weer in het kleinburgerlijke’.
‘Zullen we verder gaan’ zei ze, genoeg bijgekomen van de klim en de wandeling in de zinderende hitte boven op de Akropolis. ’Jij wilde toch nog naar een andere plek toe?’ ‘Ja, de Areopagos. Die moet hier vlak bij zijn, naast de Akropolis’.
We daalden de trappen af omstuwd door een menigte van allerlei nationaliteiten. Sommige groepen maakten van de gelegenheid gebruik om op de treden als natuurlijke tribune groepsfoto’s te maken met de Akropolis op de achtergrond. Dat schoot niet op. Na een paar honderd meter verspreidde de menigte zich.

We sloegen een pad rechts af in dat leidde naar een kleine heuvel. Areopagos stond er op een pijl. Voor ons lag een marmeren gevaarte. Glimmend in de zon, afgetrapt door eeuwenlang bezoek. Dichterbij gekomen lazen we een bordje dat ons afraadde deze halsbrekende toer nu nog te proberen. Gelukkig was er een ijzeren trap.
 ‘Is dit nou de Areopagos?’ zei ik teleurgesteld. Ik had me een soort plein voorgesteld. Want hier werd in de oudheid rechtgesproken. Hier vergaderden de vrije burgers. Hier gold vrijheid van meningsuiting althans voor diezelfde beperkte groep bevoorrechte vrije burgers. Maar dit is ook de plaats die de apostel Paulus bezocht heeft tijdens zijn verblijf in Athene. Op een zwart marmeren plaat die in de rots gemetseld was stond in het Grieks gekerfd de tekst uit de Handelingen der apostelen die hierover vertelt.
Paulus, een van de eerste volgelingen van Jezus – of dé eerste – die Athene bezoekt, gaat in gesprek met de aanwezige Atheners. Hij verbaasde zich erover dat de Atheners een veelheid van goden vereren. Maar hij knoopt daar juist bij aan om contact te leggen: ‘temidden van de vele tempels ontdekte ik ook een altaar voor de ‘onbekende god’. Waren de Atheners bang dat ze een god hadden overgeslagen? Paulus legt uit dat hij inderdaad die voor hen onbekende god kent. Dan vertelt hij hen over de onzichtbare God die alles geschapen heeft over wie de Bijbel vertelt. En zo komt hij uit bij Christus die door God in de wereld gezonden is om de mensen de vrijheid van Gods kinderen terug te schenken.
Het doet denken aan de velen in onze tijd die vervreemd zijn geraakt van religieuze tradities en praktijken. Toch zeggen de meesten van hen dat ze geloven dat er wel ‘iets’ is. Ik begrijp niet goed hoe ‘gelovigen’ hier soms smalend over ‘ietsisten’ spreken. Ik vind het een teken van respect als iemand die geen concreet geloof heeft, toch vermoedt dat er iets hogers is. Dat ‘iets’ of die ‘onbekende iemand’ zou juist een kans moeten zijn om samen op een nieuwe frisse manier het Evangelie te herontdekken. Niet al iets wat jij al bezit, maar de ander nog niet, maar wat zich onthult in de ontmoeting.

Ik klim de trap op. Boven op de steenmassa moet ik toch toch uitkijken niet uit te glijden over de uitgesleten steen. Mijn vrouw maakt van beneden af een foto van me, man in witte broek en geel t-shirt, op zoek naar sporen van Paulus. Het is hier veel minder druk dan boven op de Akropolis. Helemaal geen grote groepen met gidsen.
Hoeveel toeristen zullen na hun bezoek aan de imponerende Akropolis beginnen te vermoeden dat er wel ‘Iets’ moet zijn, of daarin gesterkt worden. Al is het maar op grond van de schoonheid die er zich onthult, en dat is nog maar een glimp van hoe het er in de bloeitijd vijfentwintighonderd jaar geleden echt heeft uitgezien.
‘Europa begint hier’ stond bij de toegang naar de Akropolis. Het bord zou evengoed kunnen staan bij de Areopagos. Want het geloof in de vrijheid van de mens als een kind van God is het centrale thema van Paulus. Deze boodschap heeft Europa met vallen en opstaan door haar hele geschiedenis gevormd. Gelovig of niet zijn we allemaal erfgenamen van die geschiedenis. Al torent de Akropolis fier boven de Areopagus uit. Ze kunnen niet zonder elkaar.

Verzadigd van zoveel indrukken verlaten we deze historische grond waar nog veel meer te zien is. Direct buiten de hekken treffen we op een schaduwrijk pleintje een terras waar we ons te goed doen aan een glas bier ‘Mythos’ en een koele witte wijn. De tijd staat even stil. Na een uurtje rekenen we af. We lopen door een drukke winkelstraat terug naar de bushalte. In een zijstraat eten we nog een eenvoudige sandwich. Met zoveel warmte neemt de eetlust drastisch af.
In de abri bij de halte aan een drukke laan stond een oudere man. Kort grijs haar. Een ouderwetse chroomkleurige bril. Hij droeg een geblokt overhemd, lichtblauw en wit, de kleuren van de Griekse vlag, met een lichtbruin colbertjasje, overblijfsel van een kostuum. 
‘Waar komt u vandaan?’ vroeg hij in het Engels met een vriendelijkheid die we al zo vaak ontmoet hebben hier. 
‘Hollandia’. Zijn ogen lichtten op. ‘Mijn zoon woont in Rotterdam. Hij heeft gestudeerd aan de Erasmus Universiteit. ‘Nou, dat is ook toevallig. Rotterdam. Daar heb ik mijn jeugd doorgebracht’ antwoordde ik opgetogen. ‘Wat voor studie?’ vraag ik. ‘Economie’. Hij hield even in en zei daarna vol trots: “Hij heeft nu een baan bij Unilever’.
‘Gefeliciteerd’ zei ik. Op dat moment kwam zijn bus voorrijden. Als een engel verdween hij weer even snel als hij gekomen was.
Wie bedenkt dit! Een vriendelijke Athener wiens zoon was afgestudeerd aan de Nederlandse Universiteit genoemd naar de grote Europeaan Erasmus. Uitgerekend deze man verbond de klassieke oudheid met het christelijk geloof in de vrijheid van de mens als kind van God. Een echte humanist. Akropolis én Areopagus.

Kort daarop stopte ook onze bus, A2. We namen plaats achter een echtpaar. Opvallend door hun zwarte huidskleur. Zij droeg een hoofddoek als in Afrikaanse landen. Een baby lag in haar linkerarm. Samen keken ze vertederd naar hun kind en naar elkaar. Hij droeg een rood T-shirt. Op de rug stond te lezen in het Frans: ’Artsen zonder grenzen komen overal waar dat nodig is’.
Dit is zo’n dag waarop alles samenvalt. Tijden, plaatsen, levens. Alsof alles betekenis heeft. Alsof?

(c) Martin Los